Shu Hakan BERKTAŞ Bu yazısında Yaşlılıkta fiziksel ve psikolojik değişimler süresince bireylerin yaşadığı zorluklar ve değişimi konu aldı.
Yaşlanma,bireyin doğumundan itibaren başlayıp hayatının sonuna kadar devam eden bir süreçtir. Yaşlanma ile birlikte bireyin hücrelerinden organlarına kadar bütün fonksiyonları azalır.Yaşlanma bir süreçtir ve asla durmaz.
Yaşlanma, bireyin doğumundan itibaren başlayıp hayatının sonuna kadar devam eden bir süreçtir.Yaşlanma ile birlikte bireyin hücrelerinden organlarına kadar bütün fonksiyonları azalır.Yaşlanma bir süreçtir ve asla durmaz.Biyolojik yaşlanma her bireyde farklı hızlarda olabilmektedir.Bireyin nasıl beslendiği,yaşam tarzı,genetik özellikleri yaşlanma sürecini düzenleyen faktörlerdir.Günümüze kadar yaşlanmayla ilgili bir çok teori ortaya atılmıştır.
Güncel kabül gören yaşlanma teorisi genetik ile ilgilidir.Bu teoriye göre yaşlanma, hücre proteinlerinde ve genetik yapılarda meydana gelen bozulmaların sonucudur.Yaşlanmanın genetik kısmı bireyin elinde değildir ancak bazı durumlarda daha dikkatli olup bu süreci uzatabilir. Beslenme, uyku düzeni, spor gibi dikkat edilmesi gereken hususlar üzerinde durmalıdır.
YAŞLANMANIN BİYOLOJİK ETKİLERİ
Yaşlanmayla birlikte insanların biyolojik yapılarında değişiklikler olur. Kalp, damar ve endokrin bezlerinde birtakım değişimler oluşur. Beyinde nöron sayısında azalma, kas, iskelet, dolaşım, sindirim sistemi ve üreme yeteneğinin kaybolur. Genel vücut direncinde azalma görülür. Yaşlanmayla birlikte meydana gelebilen yeti yitimi tüm dünyada ve ülkemizde birey, aile ve toplumu ciddi bir şekilde etkileyebilmektedir. Sosyal ve ekonomik açıdan yüksek maliyetlere neden olmaktadır. Temel fiziksel, ruhsal ve mental fonksiyonlardaki gerilemelerin bir sonucu olan yeti yitiminin ortaya çıkmasında bu fonksiyonların her biri ayrı önem taşımaktadır. Mobilite, hareket etme yeteneği ile ilişkili bir kavramdır.Fiziksel fonksiyonların önemli bir bileşenidir.
Ülkemizde yapılan bazı çalışmalarda, yaşlılarda en fazla zorluk yaşanan günlük yaşam aktivitelerini sıralamıştır. Bunlar; yürüme, ev dışına çıkma, merdiven çıkma, alışveriş yapma ve ulaşım gibi mobilite yetisine bağlı aktiviteler olduğu bildirilmiştir . Yapılan birçok çalışmada, çok sayıda yaşlıda yaşın ilerlemesiyle birlikte mobilitede bir düşüş yaşandığı, bu düşüşün bir sonucu olarak daha ileri düzeyde ve tüm alanlarda yeti yitimi gelişme olasılığında artış izlenmiştir.
Ülkemizde yapılan bir çalışmada yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, tek başına yaşama, medeni durum, sabit aylık gelir, postural hipotansiyon, kronik hastalıkların varlığı ve sayısı, ilaç kullanımı ve kullanılan ilaç sayısı, antihipertansifler, kalp yetmezliği, hipertansiyon osteoartrit-romatoid artrit ve işitme bozukluğu, mobilitede yetiyitimi ile ilişkili iken yaşlıya bakım verenin olması, sağlık güvencesi, dispne, bronşit, kronik eklem ve sırt ağrısı, diyabet, görme bozukluğu ve ilaç kullanımının ilişkili olmadığı saptanmıştır . Ayrıca, mobilitede yeti yitimi olan yaşlıların artmış oranda fiziksel ve sosyal yeti yitimi yaşadıkları tespit edilmiştir.
YAŞLILIKTA CİNSELLİK ALGISI
Sürekli kullanılan bazı ilaçlar, akciğer hastalığı, artrit, diyabet ve periferik damar hastalıkları yaşlılarda cinsel istek ve aktivitede azalmaya neden olurlar.
Çeşitli hastalıklar sonucu gerçekleştirilen mastektomi ve histerektomi gibi cinsel organlara yönelik yapılan operasyonlar sonucunda kadında, artık çirkin bir görünüme sahip olduğu, cinsel cazibesini kaybettiğine yönelik düşünceler gelişebilir. Bu düşünceler de hastanın kendisini değersiz hissetmesini, güven duygusunun azalmasına sebep olabilir .Yaşlanma sürecinde organ sistemlerinde ortaya çıkan belirtiler, yaşlanmanın biyolojik mekanizmalarına göre daha iyi açıklanabilmiştir.
Genel olarak biyolojik yaşlanma belirtileri, tüm vücut sistemlerinde yıpranma ve gerileme olarak gözlenir. Yaş ilerledikçe kronik hastalıkların görülme sıklığı artmaya başlar. Örneğin, ülkemizde 65 yaş ve üzeri yaşlı nüfusun % 90’nında bir, %35’inde iki, %23’ünde üç, %15’inde dört ve dörtten daha fazla kronik sağlık sorunu bulunmaktadır. Yaşlılıkta bilişsel işlevlerde genel olarak bir kayıp olmakla birlikte bu kayıp herkeste aynı düzeyde değildir. Hatta her bireyde farklı bilişsel işlevler farklı oranlarda etkilenirler.
Yaşlanmayla birlikte dikkat, algılama ve problem çözme yeteneğinde azalma, bellekte kayıt ve hatırlama işlevlerinde, bilgiyi hızlı işleme, yürütücü işlevler, görsel beceri, öğrenme ve düşünme hızında yavaşlama görülür. Bireyin bağımsız bir şekilde hayatını devam ettirebilmesinde etkilidirler.
Doğuştan itibaren var olan beyin dokusu ve sinaps yoğunluğu eğitim ve öğrenime bağlı olarak artar ve bilişsel birikim oluşur. Bu yapıda genetik faktörler önemli bir yer tutmakla birlikte yüksek zihinsel yetenekler, gelişmiş baş etme mekanizmaları, akademik başarı ve sağlıklı yaşam gibi birçok faktör yer almaktadır.
YAŞLANMANIN PSİKOLOJİK ETKİLERİ
Yaşlanma fizyolojik değişimin yanı sıra bireyin psikolojik durumunu da etkiler.Geçen yüzyılda gerçekleşen tıbbi ilerlemeler ve yaşam koşullarındaki gelişmelere dair çalışmalar yapıldı.Yapılan çalışmalar sonucunda yaşlılarda ruhsal bozukluklar, erişkin yaş gruplarıyla karşılaştırıldığında daha az sıklıkta gözlenmiştir. Yaşlılarda psikiyatrik hastalıkların erişkinlerden daha farklı klinik bulgular vermesi, başta demans ve depresyon gibi hastalıkların klinik belirtilerin yaşlılığın doğal seyrinde normal olarak algılanması ve özellikle yaşlı popülasyonu da kapsayan epidemiyolojik çalışmaların yetersizliği yaşlı hastalarda tanı koymayı güçleştiren faktörlerdir.
Majör depresyon, anksiyete bozuklukları, madde bağımlılıkları ve psikotik bozukluklar gibi yaygın hastalıkların yaşlılarda daha az olduğu izlenmiştir. Bir çalışmada fiziksel rahatsızlıkları olan yaşlılar arasında olumsuz duygulardan çok olumlu duyguların var olduğu gözlemlenmiştir. İlerlemiş yaşın ve hastalığın bu insanların bakış açılarında olumsuzluğa yol açması gerekmediği görüşü daha çok destek bulmuştur. Hayatının son dönemine geldiğini bilen ve ölümün daha çok farkında olan yaşlı bireylerin, duygusal olarak anlamlı ilişkilerini korumak için daha büyük bir motivasyonları olduğu görülmüştür.
İlk kişilik gelişimi teorisyenlerine göre gelişme, çocukluğun ya da ergenliğin son bulmasıyla tamamlanıyordu. Kişiliğin gelişiminin hayat boyunca devam ettiğini öne süren gelişim teorisyenlerinden biri Erik Erikson’dur . Erikson, yaşlılığı hayatın daha önceki evrelerinde kazanılmış olan benlik özelliklerinin iyice olgunlaşıp birbiri ile bütünleştiği bir süreç olarak tanımlamıştır.
Ona göre bu dönemde yaşamın acı tatlı tüm yönleri olduğu gibi kabul edilmiş, benimsenmiştir. Böylece kişinin huzura ve bilgeliğe ulaşması mümkün olur. Geçmişe yönelik pişmanlıklar, keşkeler yoktur. Yaşamın kalan kısmında ise geleceğe yönelik korku ve endişe gözlenmez. Kaçınılmaz sonuç olan ölüm, yaşamın doğal bir parçası olarak görülüp huzur içinde beklenir. Böylece kişide benlik bütünlüğü sağlanmış olur. Erikson, yaşamın bu son evresindeki krizi bütünlük ya da umutsuzluk olarak isimlendirdi. Eğer benlik bütünlüğü sağlanamamışsa, geçmişin kötü yaşandığı duygusu, hayatı tekrar yaşama özlemi görülür.
Sonuçta da yaşlıda umutsuzluk ve ölüm korkusu gelişir . Erikson’un teorisini destekleyen bir çalışmada, yaşam evrelerinin farklı yaşlardaki bireyler olsa da, art arda bir sıra izlediğini ve bu evrelerin etnik ve sosyoekonomik farklılıklara rağmen bütün toplumlarda geçerli olduğu gösterilmiştir . Erikson yaşamın her evresindeki gelişimsel ödevlere ve aşamalara odaklanırken, bazı teorisyenler de bireyin kişilik özelliklerini ve bu özelliklerin yaşam sürecini nasıl belirlediğini tanımlamaya çalışmışlardır.
Bireyleri çocukluğundan itibaren başlayıp tüm yaşamı boyunca izleyen uzun süreli çalışmalarda beş temel kişilik özelliğinin değişmediğini bulunmuştur. Bunlar dışa dönüklük, nevrotizm, uyumluluk, deneyime açıklık ve bilinçlilik. Bazı çalışmalara göre, bireyler en yaşlı gruplara doğru ilerlerken dışa dönüklüklerinde hafif bir azalma, uyumluluklarında hafif bir artma görülmüştü. Bu sonuçlar, kişiliğin yaşlandıkça katılaştığını savunan teorilerle ters düşmektedir .
Yaşlanma,bireyin doğumundan itibaren başlayıp hayatının sonuna kadar devam eden bir süreçtir.Yaşlanma ile birlikte bireyin hücrelerinden organlarına kadar bütün fonksiyonları azalır.Yaşlanma bir süreçtir ve asla durmaz.Biyolojik yaşlanma her bireyde farklı hızlarda olabilmektedir.Bireyin nasıl beslendiği,yaşam tarzı,genetik özellikleri yaşlanma sürecini düzenleyen faktörlerdir.Günümüze kadar yaşlanmayla ilgili bir çok teori ortaya atılmıştır.
Güncel kabül gören yaşlanma teorisi genetik ile ilgilidir.Bu teoriye göre yaşlanma,hücre proteinlerinde ve genetik yapılarda meydana gelen bozulmaların sonucudur.Yaşlanmanın genetik kısmı bireyin elinde değildir ancak bazı durumlarda daha dikkatli olup bu süreci uzatabilir.Beslenme,uyku düzeni,spor gibi dikkat edilmesi gereken hususlar üzerinde durmalıdır.
YAŞLILIK DÖNEMİ RUHSAL BOZUKLUKLARI
İnsan hayatının uzaması ile birlikte hem fiziksel hastalıkların hem de bazı psikiyatrik bozuklukların görülme oranı artmaktadır. Yaşlı hastalarda psikiyatrik hastalıklar sık görülmekle birlikte erişkinlere kıyasla daha düşük oranlarda izlenmektedirler. Bu durumun birçok nedeni vardır. Yaşlıların yaşam kalitesindeki ve işlevselliğindeki azalmaya bağlı olarak bir ruhsal bozukluğun tanı ölçütlerini tam olarak karşılamayabilir.
Yaşlılar ruhsal belirtilerini özellikle inkar edebilir veya daha az oranda hekime ifade edebilirler. Ayrıca, bu bireylerin sahip oldukları kronik hastalıklar ve kullandıkları ilaçlar ruhsal belirtileri maskeleyebilir. Yaşlı hasta grubuyla çalışan hekimlerin erişkin hastalarla karşılaştırıldığında psikiyatrik muayene esnasında daha aktif rol almaları, aileden hasta hakkında daha çok bilgi edinmeleri ve var olan diğer kronik hastalıklarla birlikte hastanın bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilmesi gerekir.yaşlılıkta fiziksel değişimler, yaşılıkta psikolojik değişimler, yaşlılıkta fiziksel ve psikolojik değişimler,
Mevcut tanı yöntemleri kullanılarak yapılan değerlendirmelere göre yaşlılarda majör depresif bozukluk tanılı hastalara daha az oranda rastlanılmaktadır.Ciddi tıbbi sorunları olan, bellek, yönetsel işlevler ve bilgi işleme gibi bilişsel işlevlerinde bozulma olan hastalarda tanı koymada zorluk yaşanır. Buna karşın distimik bozukluk, kronik minör depresyon ve eşik altı depresyon, yetişkinlerle karşılaştırıldığında yaşlı hastalarda daha yüksek oranda görülmekte olup bu oran %35’lere kadar çıkabilmektedir.
Depresyon için risk etmenleri arasında kadın cinsiyet, travmatik yaşam olayları, kronik hastalıklarının varlığı, yetersiz aile ve sosyal destek, uyku bozukluğu, alkol madde kötüye kullanımı, geç başlangıçlı depresyon, tek başına ve bakım evlerinde yaşamak yer almaktadır.Tedavi edilmeyen kronik depresyonunu olan yaşlıların depresyonu olmayanlara oranla yaklaşık olarak iki kat daha fazla kansere yakalandıkları saptanmıştır.Yaşlılarda depresyonun tanısında dikkate alınması gerekli hastalıklardan birisi de demanstır.Demans yaşlılarda en sık görülen nöropsikiyatrik bozukluklardan birisidir. Alzheimer hastalığı ise,bu tür hastalıklar arasında en sık görülen hastalıktır ve demansların %50-75’ini oluşturur.
YAŞLILIK DÖNEMİNDE ORTAYA ÇIKAN HASTALIKLAR
Yaşlanma ile beraber kas-iskelet sisteminde de bir takım değişiklikler meydana gelir. Yaşlanmayla kemik kaybı oluşur, kemik mineral yoğunluğu azalır, kemik yapısı bozulur. Eklemlerde bulunan kıkırdak yapısı incelir; kıkırdağın yapısında bulunan bazı maddeler esnekliğini kaybeder, sertleşir ve daha katı, kırılgan bir hal alır. Bağlar ve tendonlar yırtılmaya yatkın hale gelir, oluşan yırtıklar da zor iyileşir. Yine omurgadaki disklerin sıvı içeriği azalır, beslenmesi bozulur, çatlaklar ve aşınmalar oluşur.
Kas liflerinin sayısı ve büyüklüğü giderek azalır, bu da iskelet kası kütlesinde ve gücünde azalmaya yol açar. Kas-iskelet sisteminde meydana gelen bu ve bunun benzeri değişiklikler sonucunda yaşlılarda bazı hastalıklar daha sık görülür hale gelir. Aşağıda bu hastalıklardan bazılarına değinilmiştir. Osteoartrit Halk arasında Kireçlenme olarak bilinen Osteoartrit, eklem kıkırdağının kaybı ve eklem çevresindeki kemiğin yeniden şekillenmesi ile karakterize çok faktörlü, yavaş ilerleme gösteren, müzmin bir hastalıktır. Özellikle yük taşıyan eklemlerde ilerleyici olarak ortaya çıkmaktadır.
Osteoartrit yaşlı hastalarda kas iskelet sisteminden kaynaklanan özürlülük ve ağrının en sık nedenidir. Hastalığın oluşum biçimi tam olarak anlaşılamamıştır. Genetik, yaş, şişmanlık, kadın cinsiyet, artmış kemik yoğunluğu, eklem gevşekliği ve ekleme aşırı yüklenme bilinen risk faktörleridir. 50 yaşından önce erkeklerde, 50 yaşından sonra kadınlarda özellikle de diz ekleminde daha sık olarak görülür. Şişmanlık diz osteoartriti için bir risk faktörüdür. Şişmanlık sadece yük taşıyan eklemlerde yükü arttırmaz; ayrıca duruşu, yürüyüşü ve fiziksel aktivite düzeylerini de değiştirerek eklem yapısında bozulmaya neden olur. Bir ya da birden çok nedene bağlı olarak (metabolik hastalıklar, kırık, aşırı yüklenme, mikrobik iltihap gibi) oluşabileceği gibi çoğu zamanda herhangi bir nedeni yoktur. Herhangi bir eklemde gelişebilirse de bazı eklemler hastalıktan daha fazla etkilenir; Boyun – Ağrı omuza ya da enseye yayılabilir. bel Ağrı sırta veya bacaklara yayılabilir.
Ağrı kalçaya, kasıklara veya dize yayılabilir. El parmakları özellikle tırnaklara yakın parmak eklemleri ve başparmak eklem kökü tutulur. Cisimleri kavramada zorluk yaratabilir. Diz özellikle yürümede, merdiven inmede ve çıkmada zorluğa neden olur. Ayak parmak eklem kökü tutulur, yürüme ağrılıdır. Hastalarda etkilenen eklemde ağrı, tutukluk, şişlik, hareket zorluğu, güçsüzlük, şekil bozukluğu, gıcırdama hissi/sesi, güvensizlik/boşluk hissi veya işlev zorluğu/kaybı gibi yakınmalara neden olur. Genellikle bu yakınmalar yavaş ve sinsi seyirli başlar. Muayenede etkilenen eklemin ve eklemi çevreleyen yumuşak dokuların dikkatlice değerlendirilmesi gerekmektedir.
Eklemde şişlik, hareket kısıtlılığı ve eklemden ses gelmesi gibi muayene bulguları saptanabilir. Hastalığın tanısının konmasında düz grafiler genellikle yeterlidir. Hastaların çoğunda kan tahlilleri de normaldir; bu incelemeler daha çok diğer hastalıkları ayırt etmek için kullanılır. Hastalığın tedavisinde, hastalara tedavinin amaçları, yaşam şekli değişiklikleri, egzersiz, aktivitelerinin takibi, kilo kaybı, eklemi koruma konusunda eğitim verilmelidir. Ağrısı olan hastalar fizik tedaviye yönlendirilmeli; fizik tedavi uygulamalarının yanı sıra hastalar düzenli egzersiz yapma konusunda cesaretlendirilmelidir. Yine kaplıca uygulamaları ve su içi egzersizler de etkili olmaktadır. Kilolu hastalar, kilo verme ve düşük kiloda kalma konusunda teşvik edilmelidir.
YAŞLILIKTA İLAÇ KULLANIMI
Baston, yürüteç gibi yürümeye yardımcı cihazlar ağrıyı azaltacağından hastaların bu cihazları kullanmaları uygun olur. Yine hastalara uygun dizlik, tabanlık ve ayakkabı değişiklikleri de önerilmelidir. Hafif ve orta dereceli ağrısı olan hastalara başlangıçta basit ağrı kesiciler, yeterli yanıt alınamadığında da daha güçlü ağrı kesici ilaçlar; ayrıca lokal uygulanan ilaçlar, eklem içi enjeksiyonlar, hastalık ya da eklem yapısını düzenleyici ilaçlar uygulanabilir. İlaç ve ilaç dışı tedavilerle ağrıda yeterli azalma ve fonksiyonel iyileşme sağlanamayan, yaşam kalitesi bozulan hastalarda cerrahi tedavi yöntemlerine başvurulabilinir.Yaşlılık döneminde bir hastalık ise Kas kitlesi kaybıdır.Yaşlılık özellikle yağsız vücut kitlesi ve kas kitlesinin ilerleyici kaybı ile ilgilidir.
Yaşlanmanın başladığı 45 yaştan itibaren 90’lı yaşlara gelindiğinde eğer özel önlemler alınmazsa kas kitlesinin neredeyse yarısı kaybedilir. Kişiler arası farklılıklar olsa bile yaşlanmayla birlikte kol ve bacaklardaki kas kitlesi azalır, yağ depoları özellikle erkeklerde göbek çevresinde, kadınlarda kalça çevresinde artar. Vücut şekli bu şekilde değişirken vücut ağırlığı aynı kalabilir.
Yaş bağımlı değişiklikler (büyüme hormonu ve benzerlerinde azalma, menopoz, andropoz), egzersiz ve fiziksel aktivitenin azalması, diyetle yetersiz protein ve enerji alımı, iskelet kaslarının azalmış protein sentezi kas kitlesi ve gücündeki azalmadan sorumlu tutulmaktadır. Bu durumun zararlı sonuçları kas kuvvet kaybı, kas kuvvet kaybının yol açtığı hareket kaybı, yürüyüş ve denge bozuklukları ve düşme ile karakterizedir. Bunlar da hastane yatışlarına ve hareketsizliğe neden olur ki zaten bunlarda kas kitlesi kaybını daha da artırarak kısır bir döngü oluşturur.yaşlılıkta fiziksel değişimler, yaşılıkta psikolojik değişimler, yaşlılıkta fiziksel ve psikolojik değişimler,
Kas kuvvet kaybı aynı zamanda yaşlılıktaki düşkünlüğün hem erkeklerde hem de kadınlarda önemli bir bileşenidir. Düşkünlükle yaşlı insanın bağımsızlığı kaybolmakta, yaşam kalitesi azalmaktadır. Bu nedenle kas kitlesi kaybının önlenmesi ve tedavisi önemlidir. Bu da ancak proteinden zengin diyetin düzenli ve yeterli fiziksel egzersizle birleştirilmesi ile mümkün olabilir. Bir diğer hastalık ise d vitamini eksikliğidir.
Yağda çözünen bir vitamin olan D vitamini ya besinlerle alınır ya da cildimizde güneş ışığının etkisiyle oluşur. D vitamini, gıdalarla alınan kalsiyumun bağırsaklardan emilimini, kemiklerden kalsiyumun geri çekilmesini ve böbreklerden kalsiyumun geri emilmesini sağlayarak kan kalsiyumunu normal sınırlar içinde tutar.
Kalsiyum metabolizmasında önemli rol oynayan D vitamini yalnızca kemik ve diş dokusu için değil aynı zamanda bağışıklık sistemi için de gereklidir. Kişinin vücut direncini arttırarak, kişiyi bazı kanserlerden, kalpdamar hastalıklarından ve şeker hastalığından koruyabilir. 51-70 yaş arası için günlük 400 ünite, 70 yaş üstü için günlük 600 ünite vitamin D alınması önerilmektedir.
Yaşlılarda genellikle D vitamini düzeyinin düşük olduğu düşünülmektedir. Besinler ve güneş ışığından yeterince yararlanamama bu eksikliğin en önemli nedenleri arasında yer almaktadır. D vitamini özellikle yağlı balıklarda (somon, karides), balık yağında, yumurta sarısı, karaciğer, peynir, süt ve süt ürünlerinde bulunur.
D vitamini eksikliği kemik ağrılarına, kas ağrılarına, kas güçsüzlüğüne ve kemik erimesine yol açar. Vücutta yeterli D vitamini olması için güneş ışığından da yararlanılması gerekmektedir. Haftada 4 ila 6 gün ellerin, kolların ve yüzün 15 dakika güneş görmesi gerekir. Eğer bu mümkün değilse en azından günlük 400 ünite D vitamini almak faydalı olur. 70 yaş üzerinde bu doz günde 800 ünite olmalı ve birlikte 1200 mg kalsiyum alınmalıdır.
YAŞLILIK DÖNEMİ RUHSAL BOZUKLUKLARI
İnsan hayatının uzaması ile birlikte hem fiziksel hastalıkların hem de bazı psikiyatrik bozuklukların görülme oranı artmaktadır. Yaşlı hastalarda psikiyatrik hastalıklar sık görülmekle birlikte erişkinlere kıyasla daha düşük oranlarda izlenmektedirler. Bu durumun birçok nedeni vardır. Yaşlıların yaşam kalitesindeki ve işlevselliğindeki azalmaya bağlı olarak bir ruhsal bozukluğun tanı ölçütlerini tam olarak karşılamayabilir.
Yaşlılar ruhsal belirtilerini özellikle inkar edebilir veya daha az oranda hekime ifade edebilirler. Ayrıca, bu bireylerin sahip oldukları kronik hastalıklar ve kullandıkları ilaçlar ruhsal belirtileri maskeleyebilir. Yaşlı hasta grubuyla çalışan hekimlerin erişkin hastalarla karşılaştırıldığında psikiyatrik muayene esnasında daha aktif rol almaları, aileden hasta hakkında daha çok bilgi edinmeleri ve var olan diğer kronik hastalıklarla birlikte hastanın bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilmesi gerekir.yaşlılıkta fiziksel değişimler, yaşılıkta psikolojik değişimler, yaşlılıkta fiziksel ve psikolojik değişimler,
Mevcut tanı yöntemleri kullanılarak yapılan değerlendirmelere göre yaşlılarda majör depresif bozukluk tanılı hastalara daha az oranda rastlanılmaktadır.Ciddi tıbbi sorunları olan, bellek, yönetsel işlevler ve bilgi işleme gibi bilişsel işlevlerinde bozulma olan hastalarda tanı koymada zorluk yaşanır. Buna karşın distimik bozukluk, kronik minör depresyon ve eşik altı depresyon, yetişkinlerle karşılaştırıldığında yaşlı hastalarda daha yüksek oranda görülmekte olup bu oran %35’lere kadar çıkabilmektedir.
Depresyon için risk etmenleri arasında kadın cinsiyet, travmatik yaşam olayları, kronik hastalıklarının varlığı, yetersiz aile ve sosyal destek, uyku bozukluğu, alkol madde kötüye kullanımı, geç başlangıçlı depresyon, tek başına ve bakım evlerinde yaşamak yer almaktadır.Tedavi edilmeyen kronik depresyonunu olan yaşlıların depresyonu olmayanlara oranla yaklaşık olarak iki kat daha fazla kansere yakalandıkları saptanmıştır. Yaşlılarda depresyonun tanısında dikkate alınması gerekli hastalıklardan birisi de demanstır.Demans yaşlılarda en sık görülen nöropsikiyatrik bozukluklardan birisidir. Alzheimer hastalığı ise,bu tür hastalıklar arasında en sık görülen hastalıktır ve demansların %50-75’ini oluşturur.
YAŞLILIK DÖNEMİNDE ORTAYA ÇIKAN HASTALIKLAR
Yaşlanma ile beraber kas-iskelet sisteminde de bir takım değişiklikler meydana gelir. Yaşlanmayla kemik kaybı oluşur, kemik mineral yoğunluğu azalır, kemik yapısı bozulur. Eklemlerde bulunan kıkırdak yapısı incelir; kıkırdağın yapısında bulunan bazı maddeler esnekliğini kaybeder, sertleşir ve daha katı, kırılgan bir hal alır. Bağlar ve tendonlar yırtılmaya yatkın hale gelir, oluşan yırtıklar da zor iyileşir. Yine omurgadaki disklerin sıvı içeriği azalır, beslenmesi bozulur, çatlaklar ve aşınmalar oluşur.
Kas liflerinin sayısı ve büyüklüğü giderek azalır, bu da iskelet kası kütlesinde ve gücünde azalmaya yol açar. Kas-iskelet sisteminde meydana gelen bu ve bunun benzeri değişiklikler sonucunda yaşlılarda bazı hastalıklar daha sık görülür hale gelir. Aşağıda bu hastalıklardan bazılarına değinilmiştir. Osteoartrit Halk arasında Kireçlenme olarak bilinen Osteoartrit, eklem kıkırdağının kaybı ve eklem çevresindeki kemiğin yeniden şekillenmesi ile karakterize çok faktörlü, yavaş ilerleme gösteren, müzmin bir hastalıktır. Özellikle yük taşıyan eklemlerde ilerleyici olarak ortaya çıkmaktadır.
Osteoartrit yaşlı hastalarda kas iskelet sisteminden kaynaklanan özürlülük ve ağrının en sık nedenidir. Hastalığın oluşum biçimi tam olarak anlaşılamamıştır. Genetik, yaş, şişmanlık, kadın cinsiyet, artmış kemik yoğunluğu, eklem gevşekliği ve ekleme aşırı yüklenme bilinen risk faktörleridir. 50 yaşından önce erkeklerde, 50 yaşından sonra kadınlarda özellikle de diz ekleminde daha sık olarak görülür. Şişmanlık diz osteoartriti için bir risk faktörüdür. Şişmanlık sadece yük taşıyan eklemlerde yükü arttırmaz; ayrıca duruşu, yürüyüşü ve fiziksel aktivite düzeylerini de değiştirerek eklem yapısında bozulmaya neden olur. Bir ya da birden çok nedene bağlı olarak (metabolik hastalıklar, kırık, aşırı yüklenme, mikrobik iltihap gibi) oluşabileceği gibi çoğu zamanda herhangi bir nedeni yoktur. Herhangi bir eklemde gelişebilirse de bazı eklemler hastalıktan daha fazla etkilenir; Boyun – Ağrı omuza ya da enseye yayılabilir. bel Ağrı sırta veya bacaklara yayılabilir.
Ağrı kalçaya, kasıklara veya dize yayılabilir. El parmakları özellikle tırnaklara yakın parmak eklemleri ve başparmak eklem kökü tutulur. Cisimleri kavramada zorluk yaratabilir. Diz özellikle yürümede, merdiven inmede ve çıkmada zorluğa neden olur. Ayak parmak eklem kökü tutulur, yürüme ağrılıdır. Hastalarda etkilenen eklemde ağrı, tutukluk, şişlik, hareket zorluğu, güçsüzlük, şekil bozukluğu, gıcırdama hissi/sesi, güvensizlik/boşluk hissi veya işlev zorluğu/kaybı gibi yakınmalara neden olur. Genellikle bu yakınmalar yavaş ve sinsi seyirli başlar. Muayenede etkilenen eklemin ve eklemi çevreleyen yumuşak dokuların dikkatlice değerlendirilmesi gerekmektedir.yaşlılıkta
fiziksel değişimler, yaşılıkta psikolojik değişimler, yaşlılıkta fiziksel ve psikolojik değişimler,
YAŞLILIKTA FİZİK TEDAVİ
Eklemde şişlik, hareket kısıtlılığı ve eklemden ses gelmesi gibi muayene bulguları saptanabilir. Hastalığın tanısının konmasında düz grafiler genellikle yeterlidir. Hastaların çoğunda kan tahlilleri de normaldir; bu incelemeler daha çok diğer hastalıkları ayırt etmek için kullanılır. Hastalığın tedavisinde, hastalara tedavinin amaçları, yaşam şekli değişiklikleri, egzersiz, aktivitelerinin takibi, kilo kaybı, eklemi koruma konusunda eğitim verilmelidir. Ağrısı olan hastalar fizik tedaviye yönlendirilmeli; fizik tedavi uygulamalarının yanı sıra hastalar düzenli egzersiz yapma konusunda cesaretlendirilmelidir. Yine kaplıca uygulamaları ve su içi egzersizler de etkili olmaktadır. Kilolu hastalar, kilo verme ve düşük kiloda kalma konusunda teşvik edilmelidir.
Baston, yürüteç gibi yürümeye yardımcı cihazlar ağrıyı azaltacağından hastaların bu cihazları kullanmaları uygun olur. Yine hastalara uygun dizlik, tabanlık ve ayakkabı değişiklikleri de önerilmelidir. Hafif ve orta dereceli ağrısı olan hastalara başlangıçta basit ağrı kesiciler, yeterli yanıt alınamadığında da daha güçlü ağrı kesici ilaçlar; ayrıca lokal uygulanan ilaçlar, eklem içi enjeksiyonlar, hastalık ya da eklem yapısını düzenleyici ilaçlar uygulanabilir. İlaç ve ilaç dışı tedavilerle ağrıda yeterli azalma ve fonksiyonel iyileşme sağlanamayan, yaşam kalitesi bozulan hastalarda cerrahi tedavi yöntemlerine başvurulabilinir.Yaşlılık döneminde bir hastalık ise Kas kitlesi kaybıdır.Yaşlılık özellikle yağsız vücut kitlesi ve kas kitlesinin ilerleyici kaybı ile ilgilidir.
Yaşlanmanın başladığı 45 yaştan itibaren 90’lı yaşlara gelindiğinde eğer özel önlemler alınmazsa kas kitlesinin neredeyse yarısı kaybedilir. Kişiler arası farklılıklar olsa bile yaşlanmayla birlikte kol ve bacaklardaki kas kitlesi azalır, yağ depoları özellikle erkeklerde göbek çevresinde, kadınlarda kalça çevresinde artar. Vücut şekli bu şekilde değişirken vücut ağırlığı aynı kalabilir.
Yaş bağımlı değişiklikler (büyüme hormonu ve benzerlerinde azalma, menopoz, andropoz), egzersiz ve fiziksel aktivitenin azalması, diyetle yetersiz protein ve enerji alımı, iskelet kaslarının azalmış protein sentezi kas kitlesi ve gücündeki azalmadan sorumlu tutulmaktadır. Bu durumun zararlı sonuçları kas kuvvet kaybı, kas kuvvet kaybının yol açtığı hareket kaybı, yürüyüş ve denge bozuklukları ve düşme ile karakterizedir. Bunlar da hastane yatışlarına ve hareketsizliğe neden olur ki zaten bunlarda kas kitlesi kaybını daha da artırarak kısır bir döngü oluşturur.
Kas kuvvet kaybı aynı zamanda yaşlılıktaki düşkünlüğün hem erkeklerde hem de kadınlarda önemli bir bileşenidir. Düşkünlükle yaşlı insanın bağımsızlığı kaybolmakta, yaşam kalitesi azalmaktadır. Bu nedenle kas kitlesi kaybının önlenmesi ve tedavisi önemlidir. Bu da ancak proteinden zengin diyetin düzenli ve yeterli fiziksel egzersizle birleştirilmesi ile mümkün olabilir.Bir diğer hastalık ise d vitamini eksikliğidir.
D VİTAMİNİN YARARLARI
Yağda çözünen bir vitamin olan D vitamini ya besinlerle alınır ya da cildimizde güneş ışığının etkisiyle oluşur. D vitamini, gıdalarla alınan kalsiyumun bağırsaklardan emilimini, kemiklerden kalsiyumun geri çekilmesini ve böbreklerden kalsiyumun geri emilmesini sağlayarak kan kalsiyumunu normal sınırlar içinde tutar.
Kalsiyum metabolizmasında önemli rol oynayan D vitamini yalnızca kemik ve diş dokusu için değil aynı zamanda bağışıklık sistemi için de gereklidir. Kişinin vücut direncini arttırarak, kişiyi bazı kanserlerden, kalpdamar hastalıklarından ve şeker hastalığından koruyabilir. 51-70 yaş arası için günlük 400 ünite, 70 yaş üstü için günlük 600 ünite vitamin D alınması önerilmektedir.
Yaşlılarda genellikle D vitamini düzeyinin düşük olduğu düşünülmektedir. Besinler ve güneş ışığından yeterince yararlanamama bu eksikliğin en önemli nedenleri arasında yer almaktadır. D vitamini özellikle yağlı balıklarda (somon, karides), balık yağında, yumurta sarısı, karaciğer, peynir, süt ve süt ürünlerinde bulunur.
D vitamini eksikliği kemik ağrılarına, kas ağrılarına, kas güçsüzlüğüne ve kemik erimesine yol açar. Vücutta yeterli D vitamini olması için güneş ışığından da yararlanılması gerekmektedir. Haftada 4 ila 6 gün ellerin, kolların ve yüzün 15 dakika güneş görmesi gerekir. Eğer bu mümkün değilse en azından günlük 400 ünite D vitamini almak faydalı olur. 70 yaş üzerinde bu doz günde 800 ünite olmalı ve birlikte 1200 mg kalsiyum alınmalıdır.
Biyolojik yaşlanma her bireyde farklı hızlarda olabilmektedir. Bireyin nasıl beslendiği,yaşam tarzı,genetik özellikleri yaşlanma sürecini düzenleyen faktörlerdir. Bu teoriye göre yaşlanma,hücre proteinlerinde ve genetik yapılarda meydana gelen bozulmaların sonucudur.Yaşlanmanın genetik kısmı bireyin elinde değildir ancak bazı durumlarda daha dikkatli olup bu süreci uzatabilir.Beslenme, uyku düzeni, spor gibi dikkat edilmesi gereken hususlar üzerinde durmalıdır. yaşlılıkta fiziksel değişimler, yaşılıkta psikolojik değişimler, yaşlılıkta fiziksel ve psikolojik değişimler,
